Çekiliş Yapmak ve Çekilişe Katılmak

Soru:

Firmaların tüketimi teşvik etmek için çekilişle müşterilerinden bazılarına hediye vermeleri caiz midir?

Cevap:

Günümüzde hesabına kitabına dikkat edenler olmakla beraber genellikle tüketim, ihtiyaçlar ölçüsünde değil, fantezi ve özentiler ağında devam etmektedir. Yeraltı-yer üstü kaynakların hoyratça kullanıldığı ve her şeyin gidip israfa dayandığı bugünün dünyasında, kendi öz değerlerimizden birisi olan iktisada ne kadar ihtiyacımız olduğu açıktır. Bu yönüyle hem üreticiler hem de tüketiciler, tüketim fantezisini değil iktisat ekonomisini esas almalı, ihtiyaçlarına göre harcama yapmalıdırlar.

Günümüzde ihtiyaç fazlası tüketimin artması, üreticilerin insanları daha fazla tüketime sevk etmek için türlü türlü yollara başvurmasına sebebiyet vermektedir. Bunlar bir kısmı itibariyle helal yollardan olsa da bazılarında ya doğrudan harama girilmekte ya da harama benzer şüpheler bulunmaktadır.

Üreticilerin tüketimi teşvik etme yollarından birisi de belli bir miktarda alışveriş yapan müşterileri arasında çekiliş yapmaktır. Buna belirli şartlarda caiz diyenler olduğu gibi bunun kumara benzemesi yönüyle caiz görmeyenler de olmuştur.

Bazı âlimler, şu şartlar dâhilinde çekilişin caiz olabileceğini ifade etmişlerdir:^[1]Muhammed b. Salih b. Muhammed el-Asîmiyyîn, Likâu bâbi’l-meftûh, Durûsun Savtiyye, 1412-1421; http://islamqa.info/ar/ref/97648, Fetva no: 97648; Fetâvâ Şebeketü’l-İslâmiyye, Fetva no: … Okumaya devam et

1. Çekilişe giren müşteri, hediye için alışveriş yapmamalıdır. Eğer alışveriş hediye için yapılırsa bu kumara girer.
2. Çekilişi yapacak olan firma hediye vereceğinden dolayı malın değerini artırmamalıdır. Eğer artırırsa yine bu çekiliş kumar olur.

Bazı âlimler ise, aşağıdaki zikredilecek mahzurlarından dolayı hem çekiliş düzenlemenin hem de çekilişlere katılmanın kumar mahiyetinde olduğunu beyan etmişlerdir.^[2]Hüsamüddin Affâne, Fetâvâ Yeselûneke, 9 Ağustos 2001, http://www.yasaloonak.net.

1. Çekiliş neticesinde ister hediyeyi kazansın isterse kazanmasın müşteri alışveriş yapmaya teşvik edilmektedir ki bu içerisinde bir risk niteliği barındıran bir durumdur.
2. Üreticiler, yapacakları çekilişler için verecekleri hediyelerden dolayı malın değerini artırmakta böylece hediye parasını müşteriden tahsil etmektedirler. Neticede ise müşterilerin az bir kısmı kazanıp diğerleri kazanamamaktadır. Bu tür çekilişlerde malın değerini artırmak yapılacak çekilişi kumara dönüştürür.
3. Bu tür yollarla müşteriler genellikle ihtiyacı olmaksızın mal tüketimine sevk edilmektedirler ki bu da israfı ve malın zayi olmasını netice vermektedir. Malın ziyan edilmesi ise hadis-i şeriflerde yasaklanmıştır.^[3]Buhârî, Zekât 18; İmam Mâlik, Muvattâ, 5/1442 (3633).
4. Yapılan çekilişler neticesinde çekilişi kazanamayan müşterilerin kalbinde çekilişi kaybetmenin üzüntüsü ve kazananlara karşı hased olması da bu meselenin mahzurlarından sayılabilir. Belki insanlar bu sebeple gereksiz hırslara girebilirler.
5. Müşteriler, hediye için alışveriş yaparlarsa girdikleri çekiliş onlar için kumar olmuş olur ki bu türlü durumlarda genel itibariyle müşteriler özellikle çekilişe girmek için alışveriş yapmaktadırlar.
6. Müşterileri mala teşvik için yapılan bu çeşit uygulamalar, ticaretteki rekabet hissinden dolayı başka üreticilere zarar verme gayesiyle de yapılabilmektedir. Oysa dinimizde başkasına zarar verme yasaklanmıştır.^[4]İmam Mâlik, Muvattâ, 4/1078 (2578).

Netice itibariyle; çekilişlerde çoğunluk itibariyle yapılan alışverişlerin çekiliş niyetiyle yapılması, yapılan alışverişlerin bir ihtiyaç olmaksızın yapılması, bu tür çekilişlerin üreticiler tarafından diğer rakiplerine zarar vermek için düzenlenmesi, müslümanın vakarlı şahsiyetini zedelemesi, yine bu tür uygulamaların insanlarda hırsa sebebiyet vermesi ve onları kumara alıştırma riskini bünyesinden barındırması gibi birçok sebepten ötürü çekilişlerin düzenlenmesi kanaatimizce caiz değildir.

İfade edilen bu mahzurlarından dolayı üreticiler, daha çok tüketim olması için veya rakiplerine zarar verme niyetiyle çekiliş düzenlememeli, verebiliyorlarsa her müşteriye küçük de olsa bir şeyler vermeye çalışmalıdırlar. Tüketicilere gelince, onlar da böylesi çekilişlere katılıp tüketimi hızlandırmamalı, israfa ve gereksiz hırslara girmemeli, lüzumsuz harcamalar yapmamalı, fantezi şeylerin peşine düşmemelidirler. Allahu a’lem…