1) İslamiyetteki mezheplerin farklı oluşunun sebepleri nelerdir?
Fıtrat farklılığı, yorum çeşitliliği:
Mesela kanın abdesti bozup bozmaması meselesinde İmam Şafiî şöyle der: Resûl-i Ekrem ve sahabe harp ederlerdi, çok defa yara alırlardı. Sonra kılıçları, kabzaları ve vücutları kanlı, Allah’ın huzurunda elpençe durur ve namaz kılarlardı. Eğer kan, abdesti bozsaydı Allah Resûlü onları ikaz ederdi. Ebû Hanife taraftarları ise şöyle derler: İmam sen doğru söylüyorsun ama bu, harp zamanı gibi bir zarurete mebnidir. Her zaman böyle olmaz. Sair zaman insanın vücudundan kan çıksa onu yıkaması gerekir.
Mesela köpeğin necis olması meselesinde İmam Şafiî bir hadise dayanarak onu necis kabul etmişlerdir. Hadise göre Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) bir eve davet edilmiş, fakat icabet etmemiştir. Sebebini sorduklarında orada köpeğin olduğunu söylemiştir. Hanefiler ise onu diğer hayvanlar gibi kabul ettiklerinden necis kabul etmemişlerdir.
2) Mezheplerin birleşmesi mümkün müdür?
Bu, bütün insanlar aynı fıtratta olsun demek kadar manasızdır. Bütün kültürler, bütün coğrafyalar tek bir kültür ve coğrafya olsun demek kadar fıtrat dışı bir şeydir. Mezhepler ayrı ayrı fıtrat ve kültürlere ayrı ayrı hükümler koyarak oluşmuştur. Eğer insanlar bir kültürde, bir coğrafyada bir fıtratta bir anlayışta olsaydı, mezhep de bir olurdu. Böyle olmadığına göre mezhepleri birleştirmeye kalkmak fıtratla savaşmak olur.
3) Bazı hak mezhepler niçin kaybolmuşlar, günümüze kadar ulaşmamışlardır?
Tebaası bulunmadığından ve diğer imamların etrafında toplanıldığı gibi o imamların çevresinde toplanma olmadığından dolayı.
4) Mezhep değiştirmek caiz midir?
Caizdir fakat bunu zarurete bağlamak gerekir. Mesela Şafiî mezhebine mensup olduğu halde Hanefi mezhebinin hakim olduğu bir yerde yaşayan insan, içinde bulunduğu toplumda zorluk yaşamamak için tamamen Hanefi mezhebine geçebilir. Karı-koca arasındaki mezhep farklılıklarında da bu durum düşünülebilir. Bu değişmelerde herhangi bir merasim ve dua yoktur. Bir kimse, ben şu mezhebe geçtim dediği anda geçmiş olur. Bazı zaruri durumlarda mezheplerin birbirinden istifade etmesi ise mezhep değiştirmek değil, birbirini taklit etmektir.
5) Mezheplerin varlığına delil olarak gösterilebilecek ayet ve hadisler var mıdır?
كُلٌّ يَعْمَلُ عَلَى شَاكِلَتِهِ “Herkes kendi karakterinin gereğini sergiler” ayeti ile لِكُلٍّ جَعَلْنَا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا “Biz her birine bir yol ve metod öğrettik” (Maide Suresi, 5/48) ayeti bu konuda delil olarak alınabilir.
6) Mezhep farklılığı imama uymaya mani midir?
Mani değildir. Ancak imam, arkasındaki cemaatin mezhebini gözetmesi gerekir. Özellikle Hanefi ve Şafiî mezhebine mensup olanlar buna dikkat etmelidirler. Maliki ve Hanbeli mezhebinde, imam kendi mezhebine göre kılsa bu yeterli olur, cemaatin mezhebini gözetmesi gerekmez.
7) Dört mezhep de hak olduğuna göre hepsinin en kolay görüşlerini alarak yaşamada ne mahzur olabilir?
Birincisi, mezhep bir disiplindir ve insanda disiplin ruhu oluşturur. Her mezhebin en kolayını alarak yaşamaya çalışmak ise bu disiplini bozar. insan kime itaat edeceğini şaşırır.
İkincisi, herkes her mezhebin hükümlerini bilemez ve yaşayamaz. En güzeli bir mezhebe tabi olarak o mezhebin hükümlerini bilmeye ve yaşamaya çalışmaktır.
Üçüncüsü, her mezhebin kolay tarafını alarak yaşayan bir insan, bunu mezheplere tabi olma maksadıyla mı yapar, yoksa nefsine öyle hoş geldiği için mi? insan tabiatına göre değerlendirdiğimizde bu büyük çoğunlukla nefse hoş geldiği için yapılır. Fakat bir gün hiçbir hükmü kolay görmeyen insan nefsi ne yapar? O zaman mezheplerin dışında bir hüküm aramaz mı? Bu da onu hak çizginin dışına çıkarmaz mı?
8) Hanefi ve Şafii mezheplerinde cem hangi hallerde geçerlidir. Bugün bu konuda taklit yapmada bir sakınca var mıdır?
Hanefilerde sadece Arafat ve Müzdelife’de yapılır. Şafii ve diğer mezheplerde ise yolculuk, korku, hastalık, yağmur yağması gibi durumlarda da cem yapılabilir. Zaruri durumlarda mezhepler birbirlerinin hükmünü kullanıp dini kolaylaştırabilirler.
9) Bir kişi mezhep değiştirdiğinde eskiden kalan kaza namazlarını hangi mezhebe göre kılar?
Eski mezhebine göre kılar.
10) Bugün neden bazı insanlar mezhep kabul etmiyorlar?
Bir mezhep imamına tabi olmak, kendilerine ağır geldiği için olabilir. yani mesele enaniyetten kaynaklanabilir. O mezhep imamlarının nasıl bir cehd ortaya koyduklarını bilmemekten, mezheplerin nasıl oluştuğunu, mezheplerin mantığını bilememekten kaynaklanabilir. Bir de kasıt olabilir. Mezhepleri kabul etmemekle dinin hükümlerini yıkmayı hedefleyebilirler. Allame Kevserî, böyle bir kastı görmüş sezmiş olmalı ki, mezhepsizliği dinsizliğin köprüsü olarak görmüştür.
