Borçlar hukukunda malların kıyemî ve mislî şeklinde bir taksime tâbi tutulması önem arz eder. Mislî mal, tartı (vezn), ölçü (keyl) veya sayı ile tespit edilmesi âdet haline gelmiş olan maldır.[1] Ali el-Hafîf, İslâm Hukukuna Göre Hukukî İşlemler ve Hükümleri, s. 69.
Başka bir tarife göre ise fiyatı etkileyecek bir fark olmadan birbirinin yerlerine geçen, yapısı ve iktisadî faydası açısından benzer niteliklere sahip olan, aynı türe ait mallardır.[2] Hasan Hacak, “Mislî”, DİA, 30/187.
Mecelle’de bu tarifi aksettirecek şekilde mal şöyle tarif edilmiştir: “Çarşı ve pazarda mu’teddün bih yani bahânın ihtilâfını mûcip bir tefâvütsüz misli bulunan şeydir.” (Mecelle, md. 45.)
Mislî malların tespiti şu dört başlıkta ele alınır:
1- Miktarı ağırlık ölçüsüyle tespit edilebilen şeyler ki bunlar için veznî, mevzûn/mevzûnât kelimeleri kullanılır. Altın, gümüş, bakır gibi madenler; sabun, gübre gibi çeşitli mamul maddeler; kayısı, hurma, armut gibi meyveler bu başlıkta misal olarak verilebilir.
2- Miktarı hacim ölçüsüyle tespit edilebilen şeylerdir ki bunları ifade etmek için keylî, mekîl/mekîlât tabirleri kullanılır. Buğday, arpa, pirinç gibi tahıllar; sıvı maddeler ile her türlü sıvı yağ, bu mallara birer misaldir.
3- Miktarı uzunluk ölçüsüyle tespit edilebilen şeylerdir ki bunları ifade etmek için de zer’î, mezrû/mezrûât gibi kelimeler kullanılır. Aynı cinsten kumaşlar, bu başlığın tipik bir misalidir.
4- Miktarı sayı yoluyla tespit edilebilen şeylerdir ki değerleri ve büyüklükleri birbirine yakın olan mallardır. Bunu ifade etmek için “adediyyât-ı mütekâribe” tabiri kullanılır. Bu başlıkta, yumurta, portakal ve limon gibi maddeler misal olarak verilebilir.[3] Hasan Hacak, “Mislî”, DİA, 30/187.
Ancak büyüklükleri birbirine yakın olan eşyalarda aynı türden olma şartı da önemlidir. Söz gelimi yumurtaların farklı türleri bulunabilmekte, dolayısıyla da bunlar arasında fiyat farkı olabilmektedir. Yine meyvelerde de bu farklılığın olduğu bilinmekte olup bunun göz ardı edilmemesi gerekir.[4] Ali el-Hafîf, İslâm Hukukuna Göre Hukukî İşlemler ve Hükümleri, s. 69.
Sonuç itibarıyla bir malın mislî olarak kabul edilebilmesi için iki ölçü vardır: Mal keylî veya veznî ise cüzleri arasında; adedî ise taneleri arasında temâsül (benzeşme) bulunmalı ve piyasada da mevcut olmalıdır. Meselâ piyasada mevcut olan pirinç, mislî mal sayılır. Bölünmesi durumunda her bir parçası aynı değeri ifade eder. Çünkü pirincin her bir parçası arasında benzeşme bulunur.
Şunu da ifade etmek gerekir ki yukarıda sayılan taksimâtın ticarî örfle alâkası bulunduğundan örfe göre mallar bu taksimde yer değiştirebilir. Mislî olan bir mal kıyemî, kıyemî olan bir mal da mislî mal olabilir. Bunun yanında belirli bir standarda göre üretilip fabrikasyon olan mallar mislî, özel bir ustalıkla yapılmış el sanatı ürünler kıyemîdir.[5] Hasan Hacak, “Mislî”, DİA, 30/187.
Kıyemî mala gelince, mislî malın aksine piyasada emsâli bulunmayan veya farklı kıymette benzeri bulunan maldır. (Mecelle, md. 146.) O hâlde bir malın kıyemî olabilmesi için mislî mal için belirlenen şartları taşımaması ve piyasada bir benzerinin bulunmaması gerekir.
Ev, araba, dükkân gibi bütün gayrimenkuller, canlı hayvan, yazma kitap, antika eser, mücevher gibi mallar kıyemî mal olarak kabul edilir. Yine parça başı fiyatı belirlenen ve her biri arasında fiyat farkı bulunan karpuz, lahana, elbise gibi mallar, standart bir oranı bulunmayan karışım hâlindeki keylî ve veznî mallar ile piyasada olmayan mislî mallar da kıyemî maldır.[6] Beşir Gözübenli, “Kıyemî”, DİA, 25/540.
İlave bilgi için:
İslam Hukukunda Malın Tarifi ve Kapsamı
Dipnotlar
