İslâm’da Zekât

İslâm’ın Mekke yıllarında ibadet mükellefiyetleri yerine genelde imana yönelik emir ve tavsiyelerin varlığı söz konusu olduğu için, diğerleri gibi zekât da, Medine yıllarında farz kılınmıştır. Ancak bu, Mekke’de zekâttan hiç bahsedilmediği anlamına gelmemektedir. Zira üslup itibarıyla İslâm’da ‘tedricilik’ önemli bir yoldur. Buna göre, mükellef tutulmadan önce insanları zihnen konuya hazırlamanın ayrı bir önemi vardır ve zekât konusunda da bu yola başvurulduğu görülmektedir. Mekke’de inen ayetlerde zekât kelimesi, ibadet olarak zekât yerine değil de ‘temizlemek’ gibi diğer anlamlarda kullanılmış (Bkz. Kehf, 18/81; Meryem, 19/13), aynı zamanlarda önceki ümmetlerden bahsederken onların zekât mükellefiyetini yerine getirdiklerine vurgu yapılarak (Bkz. Meryem, 19/31, 55; Enbiya, 21/73; A’raf, 7/156) zihinler hazırlanmaya başlanmıştır.

İmanla zekâtın bütünleşmesinden de (Bkz. Mü’minûn, 23/4; Neml, 27/3; Lokman, 31/4) bahsedilen bu dönemde, aynı zamanda inanmayanların ortak özelliği olarak zekât vermemeleri (Fussılet, 41/7) nazara verilmiştir. Yine Mekke’de inen bir ayette, malın artması düşüncesiyle faiz olarak verilen şeyin, gerçekte artmadığı gibi sadece Allah rızası gözetilerek verilen zekâtın malda devamlı bir artışa sebep olacağı (Bkz. Rûm, 30/39) bildirilmiştir.

Hasat mevsiminde ‘ürünün hakkını’ vermek gerektiğini (En’am, 6/141) anlatan ayetle Habeşistan’a hicrette Cafer İbn Ebî Tâlib’in Necâşî’ye söylediği sözler arasında geçen, Peygamber Efendimizin namaz kılma yanında zekât vermeyi de emrettiğine dair sözleri (Ahmed İbn Hanbel, müsned, 1/461), farz anlamında olmasa da isteğe bağlı bir zekât anlayışının daha ilk günlerden itibaren yaygınlaşmaya başladığını göstermektedir.

Zekâtın, onu vermekle yükümlü bir mü’min için vazgeçilmez bir farz olarak ilan edildiği tarih, hicretin 2. senesidir. Bu zamana kadar zihnen hazırlanan ve pratikte isteğe bağlı olarak uygulaması yaygınlaşan zekât, bu tarihten itibaren artık, vazgeçilmez bir ibadet olarak yürürlüğe girmiş ve istisnasız uygulanır olmuştur.

Bu kesinliği anlatan, ‘Namazı kılın, zekâtı da verin’ veya, ‘Namazı kılarlar, zekâtı da verirler.’ mealindeki benzer ayetler, ayrı kipleriyle beraber Kur’ân’da kırktan fazla yerde tekrarlanmış^[1]Bkz. Ahzab, 33/33; Bakara, 2/3, 43, 83, 110, 177, 277; Nisa, 4/77; Hacc, 22/78; Nûr, 24/56; Mücadele, 58/13; Müzzemmil, 73/20; Tevbe, 9/5, 11, 18, 71; Beyyine, 98/5; Maide, 5/12, 55; Enfal, … Okumaya devam et ve böylelikle emirdeki kesinlik ifade edilmiştir.

Uygulamada Peygamber Efendimiz’e emirle organizasyonu ifade eden,

“Onların mallarından zekât al ki, bununla onları temizleyesin ve arındırasın..” (Tevbe, 9/103)

mealindeki ayetle, toplanan zekâtların kimlere verileceğini bildiren ayetler (Bkz. Tevbe, 9/60), herhangi bir boşluğun bırakılmaması adına ayrıca dikkat çekmektedir.

‘Cibrîl hadisi’ olarak bilinen ve Cebrail’in insan kılığında Peygamber Efendimiz’e gelerek belli başlı konuların, soru-cevap tarzında genele takdim edildiği yerde ‘İslâm nedir?’ sorusuna karşılık, ‘Allah’a ibadet etmen, O’na hiçbir şeyi ortak koşmaman, namazı kılıp zekâtı vermen ve Ramazan orucunu tutmandır.’ şeklindeki cevap (Buharî, iman, 36; Müslim, iman, 1, 5, 7) ve daha buna benzer başka diyaloglar da ^[2]Bir bedevinin Peygamber Efendimiz’e gelerek İslâm hakkında duyduklarını yeniden sorup kendisine tasdik ettirmesi ve neticede, ‘Allah’a yemin olsun ki, bunlardan ne bir fazla ne de … Okumaya devam et bu farziyeti anlatan ayrý birer unsurdur.

Bu noktadan sonra Peygamber Efendimiz, kendisine dini öğrenmek için gelen insanlara namazla birlikte zekâtı da emretmiş^[3]İslâm’ı öğrenmek için sadece belli dönemlerde Medine’ye gelebileceklerini anlatan Abdülkays oğullarıyla ilgili olarak bkz. Buharî, iman, 53; Zekât, 1., etrafa gönderdiği elçilerinden de aynı vazifenin yerine getirilmesini istemiştir.^[4]Konuyla ilgili Muaz İbn Cebel’in Yemen’e gidişinde Peygamber Efendimiz’le konuşma hâdisesi meşhurdur. Bkz. Buharî, zekât, 40, 62; Müslim, iman, 29, 31.

Kendisine ‘bey’at’ eden kimselere zekât şartını da koşan (Bkz. Buharî, zekât, 2; Müslim, iman, 97, 99) Peygamber Efendimiz, ‘İslâm beş temel üzerine bina edilmiştir: Allah’tan başka ilâh olmadığına ve Muhammed’in de O’nun Rasûlü olduğuna şehadet, namazı dosdoğru kılmak, zekât vermek, hacca gitmek ve Ramazan orucunu tutmak (Buharî, iman, 1, 3; Müslim, iman, 19-22) demek suretiyle aynı zamanda İslâm’ın şartlarından biri olarak zekât hakkındaki son hükmü ilan etmiştir.

Ana noktaları itibarıyla Kur’ân’da anlatılan zekâtın, detaylarını etraflıca tarif ve tatbik eden Peygamber Efendimizin bütün uygulamaları, başka delile ihtiyaç bırakmayacak mahiyette zekâtın vazgeçilemez bir farz olduğunu açıkça ortaya koymaktadır.

Peygamber Efendimizin vefatından sonra, bir kısım insanlar, ‘Namaz kılarız ama zekât vermeyiz!’ gibi bir tavır sergileyince Hz. Ebû Bekir, namazla zekâtın arasını ayıranlarla gerekirse savaş ilan edeceğini söylemiş ve Hz. Ömer gibi önemli insanların itirazlarına rağmen, Peygamber Efendimizin konuyla ilgili hadislerine istinaden bu fikrinden taviz vermemiştir.^[5]Bkz. İbnü’l-Esîr, Kâmil, 2/161.

Gerek Peygamber Efendimizin ^[6]Peygamber Efendimiz, Muaz İbn Cebel, Hz. Ömer, Übeyy İbn Ka’b, Zeyd İbn Harise, Mahmiye İbn Cez’, Ebu Rafi’, Kays İbn Sa’d İbn Ubade, Muhammed İbn Mesleme, Ubade İbn Sabit ve İbn … Okumaya devam et gerekse kendisinden sonraki halifelerin^[7]Hulefa-i Raşidin döneminde zekât memuru olarak görevlendirilen zatlardan bazıları şunlardır: Enes İbn Malik, Abdullah İbn Sa’di, Ebu Ubeyde İbn Cerrah ve İmran İbn Husayn., başta sahabenin ileri gelenleri olmak üzere birçok önemli ismi zekâtın organizasyonunda görevlendirdiği bilinmektedir.

Zekâtın organizesindeki bu hassasiyet, ‘Öyle bir zaman gelecek ki, elinde altından sadakası ile adam dolaşacak ve onu alacak kimse bulamayacak’ (Bkz. Buharî, zekât, 8; Müslim, zekât, 59, 61) şeklindeki Peygamber müjdesinin gerçekleşmesini netice vermiş ve bilhassa Ömer b. Abdülaziz döneminde herkesin müşahede edebildiği böyle bir zenginliğin, toplumun bütün kesimleri tarafından yaşandığına tarih şahit olmuştur.

Kaynak: Bir Müslümanın Yol Haritası

Dipnotlar[+]

Dipnotlar
⇡1	Bkz. Ahzab, 33/33; Bakara, 2/3, 43, 83, 110, 177, 277; Nisa, 4/77; Hacc, 22/78; Nûr, 24/56; Mücadele, 58/13; Müzzemmil, 73/20; Tevbe, 9/5, 11, 18, 71; Beyyine, 98/5; Maide, 5/12, 55; Enfal, 8/3; Neml, 27/3; Lokman, 31/4; Ra’d, 13/22; Fatır, 35/29.
⇡2	Bir bedevinin Peygamber Efendimiz’e gelerek İslâm hakkında duyduklarını yeniden sorup kendisine tasdik ettirmesi ve neticede, ‘Allah’a yemin olsun ki, bunlardan ne bir fazla ne de eksiğini yaparım’ diyerek ayrılması şeklinde gerçekleşen diyalog, buna iyi bir örnektir. Bkz. Buharî, ilim, 6; Müslim, iman, 6.
⇡3	İslâm’ı öğrenmek için sadece belli dönemlerde Medine’ye gelebileceklerini anlatan Abdülkays oğullarıyla ilgili olarak bkz. Buharî, iman, 53; Zekât, 1.
⇡4	Konuyla ilgili Muaz İbn Cebel’in Yemen’e gidişinde Peygamber Efendimiz’le konuşma hâdisesi meşhurdur. Bkz. Buharî, zekât, 40, 62; Müslim, iman, 29, 31.
⇡5	Bkz. İbnü’l-Esîr, Kâmil, 2/161.
⇡6	Peygamber Efendimiz, Muaz İbn Cebel, Hz. Ömer, Übeyy İbn Ka’b, Zeyd İbn Harise, Mahmiye İbn Cez’, Ebu Rafi’, Kays İbn Sa’d İbn Ubade, Muhammed İbn Mesleme, Ubade İbn Sabit ve İbn Lüteybiyye gibi bazı sahabileri zekât toplama vazifesinde bizzat görevlendirmiştir. Bkz. Buharî, zekât, 41, 67.
⇡7	Hulefa-i Raşidin döneminde zekât memuru olarak görevlendirilen zatlardan bazıları şunlardır: Enes İbn Malik, Abdullah İbn Sa’di, Ebu Ubeyde İbn Cerrah ve İmran İbn Husayn.

İslam islamda zekat zekat

Çerez	Süre	Açıklama
cookielawinfo-checkbox-analytics	11 months	This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Analytics".
cookielawinfo-checkbox-functional	11 months	The cookie is set by GDPR cookie consent to record the user consent for the cookies in the category "Functional".
cookielawinfo-checkbox-necessary	11 months	This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookies is used to store the user consent for the cookies in the category "Necessary".
cookielawinfo-checkbox-others	11 months	This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Other.
cookielawinfo-checkbox-performance	11 months	This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Performance".
viewed_cookie_policy	11 months	The cookie is set by the GDPR Cookie Consent plugin and is used to store whether or not user has consented to the use of cookies. It does not store any personal data.

Linkler

İşbirliğiyle...

Kategoriler

Allah Dostlarından Dualar-5

Mülkiyet Hakkı ve İslâm

Benzer Yazılar

Linkler

İşbirliğiyle...

Kategoriler