Hanefî mezhebinde namazları cem’ sadece Arafat ve Müzdelife’de yapılabilmektedir. Arafat’ta cem-i takdim, yani öğle ile ikindi namazları öğle vaktinde, Müzdelife’de ise cem-i tehir yani akşamla yatsı namazları, yatsı vaktinde kılmak suretiyle eda edilir. Hanefî mezhebinde bu iki durumun dışında namazları birleştirerek kılma yoktur.
Hanefî fukahası Efendimiz (s.a.s.)’in bazı hallerde cem’ ederek kıldığı namazları ise, sûri cem’ olarak telakki etmişler ve bunu mutlak cem’den ayrı düşünmüşlerdir. Buna göre ilk vaktin sonunda o vaktin namazı ve hemen akabinde giren vaktin namazı da vaktin evvelinde kılınmış ve bu cem’ gibi anlaşılmıştır.
Şafiî, Malikî ve Hanbelî mezheblerine göre cem’in vakti yoktur. Cem-i takdim ve te’hir çeşitli zamanlarda olabilir. Cemi kabul edenlere göre, iki namazın cem edilmesini caiz kılan sebepler, ayrıntıdaki görüş ayrılıkları bir tarafa bırakılacak olursa şunlardır:
- Yolculuk (sefer). Hanefîlerin dışındaki âlimlerin çoğu seferi (yolculuğu) bir mazeret kabul ederek, yolculukta cem yapılmasını caiz görmüşlerdir.
- Yağmur, çamur, kar, dolu. Yağmur, Malikî, Şafiî ve Hanbelî mezheplerinde, yolcu olmayan (mukim) kişiler için bir mazeret kabul edilmiş ve böyle günlerde namazın cemi belli şartlarda caiz görülmüştür.
- Hastalık. Malikîlere göre hasta bir kişi, ikinci bir namazın vaktine kadar durumunun namaz kılamayacak derecede kötüleşeceğinden veya bayılacağından endişe ediyorsa cem edebilir. Hanbelîler de hastalık sebebiyle meşakkat söz konusu olduğunda cemi caiz görmüşler ve emzikli kadını, istihaze kanı gören kadını, özür sahibi kişileri ve her vakit için abdest almaktan âciz olan kişileri de aynı hükümde tutmuşlardır. Şafiîlere göre ise hastalık sebebiyle cem caiz değildir.
İçinde bulundukları şartlar itibariyle vaktinde namaz kılabilme imkânına sahip olmayan kimseler, namazlarını cem’ etmek suretiyle en azından namaz kılmama günahından kurtulmuş olurlar ve kul olma mükellefiyetini yerine getirmiş olurlar.
Sabah namazı hiçbir şekilde cem edilmez. Cem yalnız öğle ile ikindi ve akşam ile yatsı arasında olabilir. Şayet cemi takdim yapılacaksa, mesela öğle ile ikindi, öğlenin vaktinde birlikte kılınacaksa, öğle namazına başlarken cem yapmaya niyet etmek gerekir. Bazı âlimlere göre birinci namazı bitirmedikçe de niyet edilebilir. Cemi tehir de ise, birinci namazın vakti içerisinde cem yapmaya niyet etmek gerekir. Aksi takdirde, namazı vaktinden sonraya ertelemiş olur ki bu haramdır.
Cemi takdimde sırayı gözetmek gerekir. Öğle ile ikindi cem ediliyorsa önce öğle sonra ikindi kılınmalıdır. Aradaki sünnetler kılınmaz. Cemi tehirde de yine sıraya riayet etmek gerekir. Şafiîlere göre riayet edilmezse ikinci namaz kaza olarak kılınmış olur.
Akşam ile yatsının cemi takdim olarak birlikte kılınması durumunda vitir namazı yatsı namazından sonra kılınır.
*Bir Müslümanın Yol Haritası
