Haram, fıkıh terimi olarak mükelleften yapılmaması kesin ve bağlayıcı tarzda istenen fiili ifade eder. Genel olarak İslâm hukukçuları bir fiilin can, akıl, din, ırz ve malı koruma şeklinde formüle edilen dinin temel hedeflerine açıkça zarar vermesini, onun haram kılınmasının temel sebebi ve açıklaması (illeti ve hikmeti) olarak kabul etmişlerdir. Bu noktada İslâm, ferdin itikadı ve amelî hayatını düzenler ve belli değer hükümleriyle yönlendirirken çok katı ve yasakçı veya her şeyi mubah gösterecek derecede mübahçı bir yaklaşımdan ziyade orta bir yol tutmuştur.
İslâm’da haramların haramlığını kabullenme aynı zamanda bir iman meselesi olarak da gündeme gelir ve kesin şekilde bilinen helâlleri haram veya haramları helâl kabul etmek, imanı ortadan kaldırıcı bir ölçü kabul edilir. [1]Mâtürîdî, s. 332, 334
Ticarî hayatta haram yollardan kazanç sağlama Kur’an’ın, “Mallarınızı aranızda bâtıl (haram ve haksız) sebeplerle yemeyin” (Bakara Suresi, 2/188) emrine, Peygamberimiz’in (sallallahu aleyhi vesellem) “Bizi aldatan bizden değildir” (Müslim, “îmân”, 164) şeklindeki aldatmayı yasaklayan beyanlarına ve akidlere yalan, yemin, hile ve desise karıştırmayı meneden hadislerine (Buhârî, “Buyu’”’, 26; Ebû Dâvûd, “Buyu’”’, 50) açıkça aykırı olduğu gibi, ağır bir uhrevî sorumluluğu ve telâfi edilmesi güç bir kul hakkı ihlâlini doğurur.
Haram ile ilgili genel bir malûmattan sonra özellikle hangi tür kazançların haram kazanç çerçevesine girdiğini açıklamaya çalışalım.
Genel itibariyle haram kazanç yolları fıkıh kitaplarında belirtilmiştir. Buna göre; rüşvet alıp-vermek, faiz kazanç, yetim malı yemek, karaborsacılık (ihtikâr), hileli ticaret ve eksik tartıp ölçme, emeği sömürü, içki, kumar, zina, uyuşturucu ticareti, hırsızlık, gasp, itlaf (başkasının canına ve malına haksız olarak ve tazminat sorumluluğu doğuracak şekilde zarar vermek), tağrîr (aldatma), kehanet (falcı, bakıcı, efsuncu, üfürükçü vb.) ücreti, hava parası (tahliye bedeli) ve dolandırıcılık ve yağmacılık çeşitleri haram kazanç yolları arasında sayılabilir.
Haram kazanç yolları elbette burada sayılan maddelerle sınırlı değildir. Bunun içerisine dinin temelde yasakladığı ve salim aklın hoş görmediği şüpheli kazanç yolları da eklenebilir. Bu manada borsa, network marketing gibi çağımızın ürettiği kazanç yollarını da haram kazanç olarak kestirip atmasak da şüpheli kazanç yolları arasında sayabiliriz.
Kaynaklar:
- Diyanet İslam Ansiklopedisi, 16. cilt, “Haram” maddesi
- Ö. Nasûhi Bilmen, Büyük İslâm İlmihali
- Marmara Üniversitesi İlmihali
Dipnotlar
| ⇡1 | Mâtürîdî, s. 332, 334 |
|---|
