PayPal üzerinden taksitli alışveriş yapmak caiz midir?

PayPal’ın sunduğu taksitli ödeme seçeneklerinin mahiyetini anlayabilmek için öncelikle vadeli satış ve vade farkı hakkında genel bilgi sahibi olmak, konunun daha iyi anlaşılmasına katkı sağlayacaktır.

Vade, terim anlamıyla daha çok muamelat hukukunda kullanılmakta ve “borcun eda edileceği zaman veya süre” anlamına gelmektedir. Vadeli satış ise satılan bir mal karşılığında ödenecek bedelin, belli bir süre sonra parça parça veya hepsi birden ödenmesi şartıyla yapılan bir akit türüdür.^[1]Abdullah Durmuş, “Vade”, DİA, İstanbul, 2012, c. 42, s. 415-416; Erdoğan, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, s. 594; Ahmet Onay, “İslam Fıkhında Vâdeli Satış”, Diyanet İlmi … Okumaya devam et

Fakihler, satım akdinde tarafların karşılıklı rızası ve satış şartlarını yerine getirdiği müddetçe malın bedelinin vadeli olmasını sahih ve bağlayıcı kabul etmişlerdir.^[2]Bkz.: Durmuş, “Vade”, c. 42, s. 415-416; Ömer Nasuhi Bilmen, Hukukı İslamiyye ve Istılahâtı Fıkhiyye Kamusu, 8 c., İstanbul, Bilmen Yayınevi, 1970, c. 6, s. 40; İbn Âbidîn, … Okumaya devam et Bu satış şartlarından birincisi; vadenin her iki taraf nezdinde belirli (malum) olmasıdır. Yani akdi yapanların satılan malın bedelinin ne zaman ödeneceğini akit esnasında kesin bir şekilde belirlemeleri gerekmektedir. Ayrıca vade miktarında herhangi bir belirsizlik olmamalıdır. İkinci şartı ise vadenin mali karşılığının bulunmamasıdır.^[3]Durmuş, “Vade”, c. 42, s. 415-416.

Vadenin mali karşılığı ile vade farkı arasındaki benzerlikten dolayı farklı görüşler ortaya konmuştur. Vadeli satışta, satılan malın temliki (alıcının mülkiyetine geçmesi) hemen gerçekleşirken bedeli ileri bir tarihte parça parça veya hepsi birden ödenmektedir. Satıcının malın bedelini ileriki bir tarihte alması o günün piyasa değerine göre zarar etme ihtimalini ortaya çıkarmaktadır. Bunu önleme adına da satıcı malın fiyatını arttırmaktadır. Satıcının piyasa rayicine göre vade farkı koymasında her hangi bir sakınca bulunmamakta ve fakihlerin çoğunluğu tarafından bu fark caiz görülmektedir.^[4]Vadeli satışlar hakkında detaylı bilgi için şu yazılara müracaat edilebilir: Vadeli satışın hükmü ve vade farkı ; Alışverişte vade farkının hükmü nedir? ; Vadeli satışlar ile … Okumaya devam et Ayrıca vadeli satışta ortaya çıkan vade farkı, herhangi bir aldatma (gabn) olmaksızın tarafların karşılıklı rızasına bırakılmıştır.^[5]Karaman, İslam Hukukuna Göre Alış-Verişte Vade Farkı ve Kar Haddi, s. 60.

Öte yandan burada vadenin mali karşılığının bulunmamasından maksadın karz borçları ve önceden sabit olmuş deyn borçlarını kapsadığı ifade edilmiştir.^[6]Bkz.: Durmuş, “Vade”, DİA, c. 42, s. 415-416. PayPal’ın sunduğu taksitler işte bu bölüme dahildir.

PayPal’ın Almanya resmî sitesi incelendiğinde müşterilere sunulan taksit imkânının nasıl olduğu daha iyi anlaşılmaktadır. Müşterilere ödemeye yönelik 2 yöntem sunulmaktadır. Bunlardan birincisi, satın alınan ürünün ücretinin 30 gün sonra satın aldığı fiyat ile ödenmesidir ki bu sistemde herhangi bir faiz uygulanmamaktadır. Şirket mevcut borcu 30 gün erteleme imkânı sunarak müşterilerine kolaylık sağlamaktadır.

İkinci yöntemde ise şirket 3, 6, 12 veya 24 ay vade seçenekleri sunmaktadır.^[7]PayPal’ın Resmî sitesinde yer alan metin şu şekildedir: “Vorbehaltlich Kreditwürdigkeitsprüfung. Laufzeiten von 3, 6, 12 oder 24 Monaten. Ab 99 € und bis zu 5.000 € Bestellwert. Für … Okumaya devam et Şirketin sunduğu taksitli ödeme imkanlarını şu şekilde özetleyebiliriz:

Bu yöntem incelendiğinde açıkça anlaşılmaktadır ki şirket müşterilerine kredi vermekte ve belirlenen sürede vermiş olduğu kredinin üstüne ekstra ücret ekleyerek geri ödeme imkânı sunmaktadır. Hatta sunduğu bu işlemin mottosu “Ganz kaufen. In Teilen zahlen.” (Bütün olarak satın al. Parça parça öde.) şeklindedir.

PayPal üzerinden alınacak taksitli ürünlerde satıcı firmaya bedel peşin ödenmekte ve bu bedel müşteriye borç olarak verilmektedir. Akabinde ise müşteriye verdiği borcun üstüne belirli bir miktar ilave ücret ekleyerek taksit seçenekleri sunmaktadır. Burada vade farklı olarak müşteriye sunulan ekstra ücret şüphesiz faizdir. Çünkü faiz, borç verilen bir parayı veya malı belli bir süre sonunda belirli bir fazlalıkla geri almanın veya bu şekilde alınan fazlalığın adıdır. (Bkz.: Faizin tarifi ve tarihi) Burada şirket, müşterilerinin satın almak istediği ürünlerinin fiyatını müşteriye borç vererek, verdiği borcu taksitlendirmektedir. Borç verilen paradan da herhangi bir karşılığı olmayan fazlalık talep etmek, açık bir şekilde faizi ortaya çıkarmaktadır. Bu bağlamda İslam’a uygun bir finansman arayışında olan bir kişi, bu tür faiz içeren uygulamalardan kaçınmalı ve alternatif finansman yöntemlerini değerlendirmelidir.

Zaruret meselesine gelince, bu tür bir sistemin kullanılmasındaki zaruret, bireyin şahsi koşulları, yaşadığı çevre ve içinde bulunduğu durumlar gibi faktörlere bağlıdır. Çünkü zaruret, İslam hukukunda önemli bir kavramdır ve genellikle haram olan bir şeyin, belirli koşullarda meşru hale gelmesini sağlar. Zaruret durumunda hayati risklerin ortaya çıkması veya hayatı ciddi şekilde zorlaştıran durumlar söz konusudur. Tüm bunlar göz önünde bulundurulmalıdır. Ayrıca ihtiyaç duyulan kadar kullanmak prensibiyle hareket ederek, zaruretin miktarında asla gevşeklik gösterilmemesi gerekmektedir.

Öte yandan bilinmelidir ki bu işlem faizli bir işlemdir. Bu sebeple kişi içinde bulunduğu zaruretin ölçüsünü çok iyi düşünmelidir. Peşin ödeme imkânı olan veya bu imkana herhangi bir şekilde ulaşabilecek bir insanın daha rahat ve kolay ödeyeyim diye bu işleme girmesi elbette caiz olmayacaktır.