İçindekiler
Kesimi yapılan bir hayvanın etinin helal olabilmesi için dinimizce belirlenen bazı şartlar vardır. Bunlar;
- hayvanın yediği yemin mahiyeti,
- kesim öncesi belli bir süre bekletilmesi,
- kesim esnasında besmele çekilmesi,
- kesimi yapan ya da kesim işini başlatan kişinin Müslüman olması,
- kesim esnasında nefes ve yemek borularıyla atar ve toplardamarlardan en az üçünün kesilmesi,
- kesim sonrası etin temiz bir şekilde hazırlanması,
- etin kesildiği ve muhafaza edildiği maddelerin helal ve sağlığa zararsız olması şeklinde ifade edilebilir.
Kesim Öncesi Beslenme ve Bekletme
Hayvanlar, temiz yiyeceklerle beslenmelidir. Kapalı mekânlarda beslenen ve temiz yem verilen hayvanların kesimden önce bekletilmesine gerek yoktur. Eğer hayvan, dışarıda salma gezip pislik yemişse veya leş, kan, domuz eti ve yan ürünleri, un haline getirilmiş sakatât gibi pislik ihtiva eden yemlerle beslenmişse bu hayvanın bir müddet bekletilmesinde fayda vardır. Bekleme süresi, pislik yediğinden dolayı kokan hayvanlarda koku gidinceye kadar, kokmayan hayvanlarda ise en az midesindeki pislikleri eritip dönüştürecek kadardır ki bu süre yemin muhtevasına ve hayvanın özelliğine bağlı olacağından işin uzmanları tarafından tespit edilmelidir.[1]Bkz: İhtiyar, Zebaih; İbni Abidin, Zebaih Tabiî bu bekleme süresi içerisinde hayvana temiz yem verilmelidir.
Kesimi Yapan Kişinin Durumu
Kesimi yapan kişinin akıllı, Müslüman olması ve kesim işini biliyor olması şarttır. Abdestsiz kesim yapılabilmekle beraber, abdestli kesmek daha faziletlidir. Bir Hıristiyan veya Yahûdinin, Allah’ın adını anarak kestiği hayvanın eti yenebilirse de alternatiflerin olduğu yerlerde Müslüman’ı tercih etmek ve bu konuda tedbirli olmak daha güzeldir. Yediğimiz içtiğimiz şeylerin vücudumuza ve kalbimize tesir ettiğini hesaba katarak düşünmemiz gerekir.
Kesim Esnasında Besmele Çekmek
Kesim esnasında besmele çekmek şarttır. Besmeleden maksat Allah’ı tazim ederek anmaktır. “Bismillahi Allahu Ekber” diyerek kesmek sünnettir (Müsned, 3/375; İbni Mace, Edâhî 1). “Bismillahirrahmanirrahim”, “Bismillah” demek de yeterli olur. Besmelenin, kesme fiilinden önce çekilmesi gerekir. Besmele, bizzat dil ve dudaklar kullanılarak çekilir. Dilini ve dudağını kıpırdatmadan, içinden geçirerek besmele çekilmiş olmaz. Besmele çektikten sonra, kesecek olan kişi, birisiyle kısaca konuşsa, bıçağını bilese, su içse, bu ve benzeri uzun sürmeyen fiiller besmeleye zarar vermez, yeni bir besmele çekmeden kesebilir. Hayvan kesilirken besmelenin şart olduğunu gösteren âyetler şunlardır:
فَكُلُوا مِمَّا ذُكِرَ اسْمُ اللهِ عَلَيْهِ إِنْ كُنْتُمْ بِآيَاتِهِ مُؤْمِنِينَ
“Allah’ın âyetlerini tasdik ediyorsanız, kesilirken üzerine Allah’ın adı anılmış olan hayvanların etini yeyin!” (En’am Suresi, 6/118)
وَلاَ تَأْكُلُوا مِمَّا لَمْ يُذْكَرِ اسْمُ اللهِ عَلَيْهِ وَإِنَّهُ لَفِسْقٌ
“Allah adına kesilmeyen hayvanın etini yemeyin! Bu, Allah yolundan çıkmaktır, isyandır.” (En’am Suresi, 6/121)
يَسْأَلُونَكَ مَاذَا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ وَمَا عَلَّمْتُمْ مِنَ الْجَوَارِحِ مُكَلِّبِينَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَكُمُ اللهُ فَكُلُوا مِمَّا أَمْسَكْنَ عَلَيْكُمْ وَاذْكُرُوا اسْمَ اللهِ عَلَيْهِ وَاتَّقُوا اللهَ إِنَّ اللهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ
“Kendilerine nelerin helâl kılındığını sana soruyorlar. De ki: “Bütün temiz ve lezzetli rızıklar size helâl kılınmıştır. Allah’ın size öğrettiğinden öğrenip eğittiğiniz avcı hayvanların sizin için tutup getirdiklerini yiyiniz ve üzerlerine Allah’ın adını anınız. Allah’a karşı gelmekten sakının! Çünkü Allah hesabı çabuk görür.” (Maide Suresi, 5/4).
وَقَالُوا هَذِهِ أَنْعَامٌ وَحَرْثٌ حِجْرٌ لاَ يَطْعَمُهَا إِلاَّ مَنْ نَشَاءُ بِزَعْمِهِمْ وَأَنْعَامٌ حُرِّمَتْ ظُهُورُهَا وَأَنْعَامٌ لاَ يَذْكُرُونَ اسْمَ اللهِ عَلَيْهَا افْتِرَاءً عَلَيْهِ سَيَجْزِيهِمْ بِمَا كَانُوا يَفْتَرُونَ
“Aynı şekilde dediler ki: “Filan hayvanlarla ekinlere dokunmak yasaktır; onları bizim dilediklerimizden başkası yiyemez. Filan hayvanlara da binmek haram kılınmıştır.” Birtakım hayvanlar da vardır ki onları keserken Allah’ın adını anmazlar. Bütün bunları, onlar Allah adına yalan uydurarak ortaya atmışlardır. Allah, yalanları sebebiyle onları cezalandıracaktır. (En’am Suresi, 6/138).
Bu ayetlerden anlaşıldığına göre, üzerine Allah’ın adı anılmadan kesilen hayvanın etini yememek gerekir. Evet, besmele şarttır. Bunun tek istisnası unutmaktır. Besmele çekmeyi unutan birinin kestiği hayvanın eti yenir. Besmele kasten terk edildiğinde ise o hayvanın etini yemek haramdır.[2]İbni Abidin, Zebâih Hızlı yapılan kesimden dolayı bazı hayvanların besmele çekilmeden kesilmesi durumu, unutmak gibi değildir; besmele kasten terk edilmiş hükmündedir ve bu durumda o hayvanın eti yenmez. Bu gibi durumlarda yapılması gereken, ya kesimi biraz yavaşlatmak suretiyle her hayvan için tek tek besmele çekilmesine imkan tanımak veya bir kesim görevlisinin besmele çekmeyi yetiştiremediği hayvanı ondan sonraki kesim görevlisine bırakmasıdır. Hulâsa; besmele katiyen hiçbir surette terk edilemez; terk edilirse hayvanın eti helal olmaz.
Ayetler bize kesilen hayvanı Allah’ın adını anarak kesmenin ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Kur’an’da yaklaşık altı-yedi ayette zikredilen bu husus, meselenin ehemmiyetini gösterir. Öyleyse kesim yapan insanlara düşen şey, bunu bir mesuliyet olarak kabul etmek ve gereken hassasiyeti göstermektir. Hassasiyet gösterildiği takdirde, hem Allah’ın emrine itaat etmenin sevabı kazanılır hem de insanların helal et yemesine vesile olunduğundan dolayı ayrıca sevaba erişilir.
Kesim Esnasında Kıbleye Dönmek
Kesim yapılırken hayvanın yönünü kıbleye çevirmek sünnettir. İbni Ömer’den rivayet edilen bir hadiste, “Allah Resulü (s.a.s) kurban kesmek istediğinde hayvanı kıbleye çevirirdi” denilmiştir (Beyhakî, Sünenü’l Kübra, 9/285). Çevirmeden kesilen kurbanın eti helal olmakla beraber, bu şekilde kesim mekruhtur. Tam çevrilemiyorsa bile elden geldiğince çevirmek gerekir.
Her Hayvan İçin Ayrı Besmele Çekilmesi
Kesim yapılırken, her bir hayvan için ayrı ayrı besmele çekilmesi şarttır. Sadece işe başlarken ya da sabah mezbahaya girerken çekilen besmele yeterli değildir. Kesim yapılan aletlerin keskin olması ve hayvana eziyet vermemesi gerekir. Peygamber Efendimiz, “Kestiğiniz zaman kesimi güzel yapın” buyurmuştur (Buhari, Zebaih 15).
Not: Bugün modern tesislerde seri şekilde tavuk kesimi yapılırken, butona basma sırasında besmele çekmek gerekir. Bir butona basış, sadece o butona basmakla kesilen tavuklar için geçerlidir. Bir butona basışla kesilen bütün tavuklar helaldir. Bu mesele, besmele çekerek köpeği ava saldığımızda bir salışta köpeğin tutup getirdiği bütün avların helal olmasına veya besmele çekilerek atılan silahla birden fazla hayvanın vurulmasına kıyas edilebilir ki bu husus kaynaklarımızda açıkça ele alınmakta ve helal görülmektedir. [3]Hidaye, 4/119
İkinci defa butona basarken yeniden besmele çekmek icab eder. Zira bu, ikinci bir kesiş sayılır ve birinci besmelenin üzerinden uzun bir zaman geçmiştir. Besmele çekildikten sonra aradan uzun zaman geçtiğinde bu besmele ikinci kesim için geçerli değildir. Yeniden çekilmesi lazımdır. Butona basılıp kesim yapılırken elektrik kesilmesi gibi herhangi bir sebeple kesime ara verildiğinde, başlanırken tekrar besmele çekilmelidir.
Kesimin Nereden Yapılacağı
Kesim boğazdan yapılır. Çene altından kesmek sünnettir. Kesilmesi gereken dört şey vardır:
- 1- Nefes borusu
- 2- Yemek borusu
- 3-4 Boynun iki tarafında bulunan atar ve toplardamarlar. Bu damarlardan bir tanesini kesmek yeterli olur.
Yani, nefes ve yemek borusunu mutlaka kesmek gerekirken, atar ve toplardamarlardan bir tanesini kesmek yeterli oluyor. Öyleyse netice itibariyle toplam üç şeyin kesilmesiyle kesim helal hale geliyor.[4]Vehbe Zuhayli, (tercüme) 4/440 Hayvanı boğazından kesmek mümkünken ensesinden kesilirse eti helal olmaz.[5]Serahsi, Mebsut 12/3
Şoklamayla Kesim Yapmak
Normal şartlarda rahatça kesilemeyecek bir hayvanı önce şoklayıp sonra kesmek de mümkündür. Burada önemli olan, şoklama esnasında hayvanın eziyet çekmemesi ve ölmemiş olmasıdır. Hayvana eziyet etmek haramdır. Hayvan şoklamayla ölürse de murdar olur.[6]Vehbe Zuhayli, (tercüme) 4/467
Etin Kesim ve Paketlenmesinde Kullanılan Malzemelerin Temizliği
Etin kesilmesinde kullanılan, bıçak, satır gibi aletlerin domuz etine dokunmamış olması ve temiz bulunması, paketleme malzemelerinin de domuz ürünleri ve sağlığa zararlı maddeler ihtiva etmemesi gerekir.
***
Aşağıdaki linklere de bakabilirsiniz:
Dipnotlar
