Ecel, bir varlığın kendi şartları ve kendi buutları içinde geçireceği sürenin sonu ve o varlığın hayat serencâmesinin bitimi demektir. Sonradan var olan her şey aslında böyle bir “son”ve “bitim” yazısıyla dünyaya gelir.
Varlığın akıp gidişi içinde, başlangıçla bitimi birbirinden ayırmak mümkün değildir. Her şey, bir damla gibi er geç toprağın bağına düşer, erir. Ve bir ırmak gibi er geç akar bir denize karışır.
Bu, hemen bütün varlıkların müşterek alın yazısıdır. Bu yazı ile her varlık gün yüzüne çıkar ve yine bu yazı ile geldiği gibi ayrılır gider.
Başlangıçlar bitimin emâresi; sonradan meydana gelişler, sona erişin esasıdır. Başlangıcı olmayanın sonu da yoktur. Ezelî olandır ki, ancak ebedî olan da Odur.
Sonradan meydana gelen her şeyin varlığına hükmeden, onu belli bir programla bu âleme gönderip ve her şeyini görüp gözeten bir Yüce Varlıktır ki; bütün bu gelip gitmelerin, doğup-batmaların dışındadır. Olmuş, olacak bütün müddetler ve süreler de, Onun tasarrufu altındadır.
Bu îtibarla da, ne gelmelere ne gitmelere “tabii” demek doğru olmayacağı gibi, âfetler ve onlara bağlı hâdiselere de “tabiî” demek katiyyen uygun değildir. Eşyanın varlığa mazhariyeti, hârici bir emir ve irâde ile ve aynı zamanda bir vazife çizgisinde cereyan etmektedir. Bizim eski atalarımız Müslüman olmadan önce yaratıcı bir zâta inanıyorlardı. Belki kendilerine göre, değişik tanrıları da vardı. Ama onlar daha çok kendi lehçeleri ile “Tengri” dedikleri zaman, zât-ı ulûhiyeti kastediyorlardı. Bu kelime sonra biraz daha incelik kazandı ve tanrı şeklini aldı ki, aslında mabud demektir ve Arapça’daki “İlâh”ın, Fransızca’daki “Diyo”nun, Farsça’daki “Hudâ”nın karşılığı olan bir kelimedir.
İnsan, hayvan, nebât ve diğer bütün varlıklar, kendilerine hükmeden bir kudretle gün yüzüne çıkar, teşhîr ve âyinedarlık vazifelerini yerine getirir, sonra yerlerini başkalarına bırakarak sahneden silinip giderler.
Bu âlemde, hem doğuşlar, hem de ölüşler birer teşhîr, birer imtihan olarak cereyan etmektedir. Her şeyin varlığa erişi, gizli bir Mevcûdun apaçık delil ve tercümanı olduğu gibi, müddet hitâmında ayrılıp gitmesi de, evveli olmayan O gizli varlığın, ebediyet ve ölümsüzlüğüne delâlet etmektedir. Evet, hiçten ve yoktan varlığa eren biz ve her şey, varlığımızla birinin varlığını; görmemiz, duymamız ve bilmemizle, gören; bir hayat boyu sırtımızda emânet olarak taşıdığımız her şeyi terk edip gitmekle de, bir – bir gelip bir bir gidenlere, gidip de gelmeyenlere mukâbil, gaybi olan bir “BİR”i göstermekteyiz. O,
الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا
“O’dur ki, hanginiz daha güzel iş yapacağınızın imtihanını vermek için, hayatı ve ölümü yaratmıştır.” (Mülk/2)
Gelişin sırrını kavrama, bulunuşun imtihanını verme ve gidişe hazır olma. İşte insan için mühim olan da budur.
Şimdi bu küçük hazırlıktan sonra, mevzûmuz olan “bir anda ölenlerin hepsinin eceli birden mi gelmiştir” hususunu ele alalım:
Evet hepsinin eceli birden gelmiştir. Ve böyle olması için de ciddî ve kayda değer hiç bir mânî yoktur. Varlığı, bütünüyle elinde tutan Yüce Zât, zerrelerden sistemlere kadar her şeyi ve herkesi kendi kaderi içinde birden var ettiği gibi, birden de öldürebilir. Ne ayrı ayrı yerlerde bulunmaları, ne de vasıf ve keyfiyet farklılığı bu mevzûda hiç bir mânî teşkil edemez.
Kudreti Sonsuzun tasarrufunu göstermek için, tamı tamına o kudreti aksettirecek misâl bulamamakla beraber, yine de, O’na ayna olabilecek, bir fikir verebilecek pek çok şeyden bahsetmek mümkündür.
Ezcümle; güneşe yönelen değişik evsâf ve keyfiyetteki varlıklar, herhangi bir karışıklığa sebebiyet vermeden, ona bakarak hayatlarını sürdürür; onun ziyâsı altında renkten renge girer; onunla en revnakdâr hâle gelir ve onun doğuşu ve batışıyla ölgünleşir; pörsür ve söner giderler. Aynen onun gibi, her şey aynı baharın kucağında döllenir, aynı yazda serpilir gelişir ve aynı sonbaharda hazanla sararır; fakat, hepsinin kaderi ayrı ayrıdır. Hepsi, o geniş ilmin plân ve programıyla, o sonsuz irâde ve meşîetin yönlendirmesiyle.. evet, gelişi-güzel ve kendi isteklerine göre değil, o muhteşem Meşiet ve irâdenin isteği istikamette varlık gösterir ve mevcudiyetlerini sürdürürler.
وَيَعْلَمُ مَا فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ ۚ وَمَا تَسْقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلَّا يَعْلَمُهَا وَلَا حَبَّةٍ فِي ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ وَلَا رَطْبٍ وَلَا يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ
“O, karada ve denizde olan her şeyi bilir. Düşen bir yaprak ve karanlıklar içine gömülen hiç bir dâne yoktur ki, apaçık bir kitapta bulunmasın.” (En’âm sûresi, 6/59.)
Ağaçların, otların, tohumların. dânelerin hayat ve ölümleri, gelişme ve semereleri bu kadar ciddi takip edilip de. insan gibi en ekmel bir varlık hiç başıboş bırakılır mı? Bir şeyi görmesi diğer şeyi görmesine; bir şeyi işitmesi diğer şeyi işitmesine mâni olmayan kâinatların Yüce Sâhibi. elbette en azîz mahlûku, en değerli sanatı olan insanın. her hâline ehemmiyet verecek ve Onun bir ferdine, sâir varlıkların cins ve nevinin mazhar oldukları şeyleri lûtfederek, âlemlerin fihristi olan insanı, hususi olarak ele alacak, hususî iltifatına mazhar edecek, husûsî sevkiyâtıyla da huzurunda şereflendirecektir.
Bu davet ve sevkiyât, bazen bir döşekte, bazen bir harp meydanında, bazen de herhangi bir felâket ve âfetle olabilir. Hatta, ayrı ayrı mıntıkalarda, toplu olarak veya teker teker de meydana gelebilir. Yaratıcının insana bakışı zâviyesinden, bunlar, aslâ neticeye te’sir etmezler. Her insanın zimâmını elinde bulunduran; her canlıyı istediği kadar hayatta tutup sonra da salıveren sonsuz ilim ve Kudret Sahibi, nezdindeki kitaba göre, belli fert ve kitlelerin ruhlarını kabzetmesi gayet normal ve makûldür. Evvelce de temas edildiği gibi, bu, önceden terhîs edilmeleri tespit edilmiş bir askerî birliğin, vakti gelince, en büyük kumandan tarafından tezkere işleminin icrâ edilmesi gibi bir şeydir…Ayrıca, ruhların kabziyle vazîfeli meleğin vazîfesinin şümûlüne temas edildiği yerde de belirtildiği gibi, ruhları kabzetme vazifesiyle mükellef o kadar çok melek vardır ki; bir anda binlerce âfetin kol gezdiği her yerde, sâhibinin irâde ve takdîri altında, her vefat edenle bir değil birkaç melek görüşebilir ve ellerindeki kitaplara göre, değişik takdîrlerle kurbanlarını istikbâl edebilirler.
Bu türlü âfetler, çok ciddî tetkiklere tâbî tutulduğu zaman, gerçekten de hem bir ilk takdîri, hem de ölenlerin ecellerinin birden geldiğini görmemek mümkün değildir. Bu husustaki enteresan ve hârika hâdiselerin bütününü tespit etmek için ciltler lâzımdır. Üstelik yazılanlar da ciltleri aşacak kadar çoktur. Gün geçmiyor ki, kitaplara mevzû olacak, böyle fevkalâde hâdiselerden birkaçını matbuatda görmüş olmayalım.
Meselâ şehirlerin altını üstüne getiren korkunç bir zelzelede. binlerce insanın bütün gayretlere rağmen kurtarılamamalarına mukâbil. zelzeleden günlerce sonra. kendini korumadan âciz yüzlerce çocuk, hiç bir zarar ve ziyâna uğramadan toprağın altında istirahat ederken bulunmaları.. hem kanala yuvarlanan bir römork içindeki bütün işçilerin boğulmalarına karşılık, çok ötelerde hiç bir ârızaya uğramadan suyun üzerinde yüzüp duran kundakta bir çocuğun bulunması, hem bir uçak kazasında, en mâhir ve tecrübeli kimselerin kaçamayıp cayır cayır yanmalarının yanında, uçağın düşmesiyle iki yüz metre öteye fırlayan mini mini bir yavrunun hiç ârıza almadan kurtulması gibi… yüzlerce hâdise ispat emektedir ki; hayat da ölüm de, kendi kendine olmayıp; aksine, bilen, gören ve idâre eden birinin tedbiriyle meydana gelmektedir.
Hayâta, birer birer veya toplu olarak gelen her varlık, kütük ve sicil defterlerindeki vazife bitimi ve ecellerine kadar. fıtratın ince sırlarını kavrama, tabiat ötesi gizlilikleri keşfetme, bizleri ve onları gönderen Zâta âyine ve tercüman olma mükellefiyetiyle ömürlerini doldurur. parça parça veya toplu olarak terhîs edilirler.
Bu bilme tespit ve sonra da vefat ettirme. yâni aynı anda ecellerini getirme ve işlerini bitirme, her şeyi baştan sona en iyi şekilde bilen Allah (cc) için gayet kolaydır. Kaldı ki her insanın etrafında bir yığın meleğin bulunduğunu ve bundan başka pek çok can alan meleklerin de olduğunu gizli açık her şeyi Bilenden öğreniyoruz.
Bu bahiste ayrıca şöyle küçük bir itiraz da varit olabilir: Bu kabil musîbetlerde, müstahak olanlarla beraber bir hayli de masum telef olup gitmektedir. Acaba buna dâir bir şeyler söyleyebilir misiniz?
Hemen arz edeyim ki, bu istifham da yine akîde ve tasavvurdaki bir yanlışlıktan doğmaktadır. Eğer hayat, sadece dünyevî hayattan ibaret bulunsaydı ve insanın evvel ve âhir yeri burası olsaydı; belki bu itirazın da makûl bir yanı ve bir mesnedi olduğu iddia edilebilirdi. Halbuki, insan için burası bir ekim yeri bir gayret sahası ve bir bekleme salonu ise; öteki âlem, bir harman ve hasat yeri, bir bağbozumu ve semere zamanı ve nihayet sıkıntılardan kurtulup saâdetlere erme yeridir. Bu itibarla da, burada iyinin kötüyle mücrimin nezihle vefât etmesinde hiç bir gayri tabiîlik yoktur. Bilakis, işin böyle cereyan etmesi en makûl ve en mantıkî olanıdır. Zîrâ ikinci dirilişte, herkes niyetle davranışlarına göre hususi bir varlığa erecek, ona göre muâmele görecek ve ona göre ya tekdire maruz kalacak veya lütûfa mazhar olacaklardır.
Hâsılı; ölüm ve ecel, bu dünyada bulunma ve hizmet etme süresinin bitiminden ibarettir. Böyle bir süre, insanın irâdesini nefyetmeme çizgisinde, önceden hazırlanmış, tescil edilip kütüklere geçirilmiş bir plân keyfiyetinde olup; ve yine her şeyi bilip gören zâtın emir ve fermanıyla, mevsimi geldiğinde infâz edilmesinden başka bir şey değildir. Bunun toplu olmasıyla, münferit olması arasında da, mantıkî hiç bir fark yoktur.
Öyle zannediyorum ki, pek çok meselelerde olduğu gibi burada da, Yüce Yaratıcının sonsuz ilim, kudret ve irâdesini bilememe, inhirâfın başlıca sebeplerinden birini teşkil etmektedir. Diğer bir sebep de, eşya ve hâdiselere bakış zâviyesinin yanlışlığıdır. Olup biten şeyler muvâcehesinde, kafalarımızı, hatalı tabiat ve tesadüfler anlayışından sıyıramamış ve gönüllerde tecrîde erememişsek; içimiz zayıf akîdelerle. şeytanî vesveselerin muhârebe meydanı hâline gelecektir.
Bir de gönül dünyamızın fakirliği ve yeterince beslenememesine karşılık -mesnetsiz dahi olsa- her gün kâse kâse şüphe ve tereddütlerin içirilmesi, öyle korkunç bir felakettir ki; nesillerin istikâmetinin bozulmasına değil de, hâlâ istikâmetini muhafazada muvaffak olmalarına hayret edilmelidir.
Ehemmiyetsiz gibi görünen bu kabil meselelerde, haddinden fazla tahşîdat yapıldığı iddiâ edilebilir. Ne var ki, imana taâlluk eden hususların hiç birinde biz, böyle bir düşünceye katılmayacağız. Nazarımızda, itikatla alâkalı en küçük mesele, dağlar cesâmetinde ve cihan pahâdır. Bu îtibarla da üzerinde ne kadar titizlikle durulsa, değer ve yerindedir.
Kaynak: Kitap ve Sünnet Perspektifinde Kader
